Thỉnh thoảng bắt gặp được một tấm hình có vẻ lạ lùng trên Internet, chúng ta thường tự hỏi tấm hình này có thật hay không? Mọi người đều biết là với trình độ kỹ thuật hiện nay và các chương trình như Photoshop, những người khéo tay có thể cắt xén, ghép hình, sửa chữa để tạo ra những bức hình giả nhưng trông như thật. Ví dụ tấm hình sau đây của trùm khủng bố Osama Bin Laden:
https://www.marginlines.com/tag/fake-photographs/
Chúng ta còn nhớ sự kiện ngay sau khi Bin Laden bị giết, tấm hình giả mạo trên đã được truyền bá khắp nơi trên thế giới, kể cả một số tạp chí có uy tín như Daily News và New York Post cũng bị mắc lừa. Nhà Trắng đã phải ra thông báo cải chính và xác định đó là những tấm hình giả mạo.
Trên thực tế, có những tấm hình được sửa chữa chút đỉnh như làm cho rõ hơn, màu sắc đẹp hơn nhưng không thay đổi nội dung của tấm hình. Đây có thể là ảnh nghệ thuật và không nằm trong phạm vi bài viết này. Có những tấm khác thì được cắt xén, ghép nối làm sai lạc hoàn toàn sự thật. Đấy là những tấm hình chúng ta cần phải cảnh giác vì có thể đưa đến những kết luận sai lầm và truyền bá đi một điều gian dối.
Sau đây, chúng tôi xin đề ra một số phương pháp căn bản để đoán coi khả năng giả mạo của một bức hình có hay không?
1. Sự hợp lý của tấm hình
Ví dụ tấm hình sau đây đã được truyền bá rộng rãi trên Internet trong thời gian gần đây:
Hình của Mao Trạch Đông được in trên tấm giấy bạc 500,000 của Việt Nam. Sử dụng lý lẽ thông thường nhất, chúng ta đều phải công nhận Việt Cộng có ngu dốt và thần phục Tầu Cộng đến đâu cũng không thể nào dám làm một chuyện vô lý như vậy được. Chuyện này mà có thật thì dân chúng Việt Nam sẽ nổi loạn và lật đổ chế độ CS ngay lập tức. Vậy mà có một số người CCCĐ cũng tin là có thật, và một số lớn thì nửa tin nửa ngờ khi lần đầu tiên nhìn thấy bức hình trên.
Để chứng minh sự dễ dàng trong vấn đề ghép nối, chúng tôi chỉ mất 5 phút để tạo ra một tấm hình khác như sau:
2. Bố cục của tấm hình
Lấy ví dụ tấm hình sau đây:
Điều nghi ngờ đầu tiên là khoảng trống trước hàng chữ thứ hai: ... Ông uống rượu bia làm cho bố cục tấm bảng không hợp lý, có vẻ như bị xóa mất một khoảng trước đó. Đó là chưa kể có một nét chữ màu trắng còn sót lại. Quả thật vậy, chúng tôi xóa thêm thì thành ra tấm này:
Ví dụ thứ hai này thì có thể làm cho một số người, nhất là những người không biết photoshop, phân vân không biết có thật hay không?
Dựa vào sự hợp lý và bố cục hàng chữ, chúng tôi kết luận tấm hình này giả mạo. Sử dụng photoshop, chúng tôi có thể làm lại thành:
Ví dụ thứ ba này thì trình độ cắt xén, ghép nối quá kém, vừa phi lý vừa sai bố cục, không cần phải nghiên cứu sâu nữa mà có thể khẳng định ngay là hình giả được:
3. Những dữ kiện EXIF lưu trữ trong tấm hình
Máy ảnh digital ngày nay đều có khả năng tự động lưu trữ ngay trong tấm hình các thông tin có liên quan như máy ảnh loại nào, ngày giờ chụp, cách điều chỉnh ra sao v.v... và có khi cả tọa độ nơi chụp nữa nếu máy ảnh có hệ thống GPS. Những dữ kiện này gọi là EXIF Metadata. Muốn biết thêm về EXIF xin coi tại đây:
https://www.labnol.org/software/exif-data-editors/14210/
Muốn xem những dữ kiện EXIF Metadata của một tấm hình, chúng ta cần một chương trình riêng, may mắn là có sẵn trên mạng Internet, chẳng hạn như trên website:
https://regex.info/exif.cgi
Bây giờ lấy ví dụ một tấm hình nguyên thủy, không sửa chữa như tấm sau đây:
Bỏ lên website https://regex.info/exif.cgi
Chúng ta có được các thông số như sau:
Chúng ta có được một số thông tin quan trọng liên quan đến tấm hình như máy ảnh loại nào, điều chỉnh ra sao, ngày giờ chụp v.v...
Điều cần biết là những dữ kiện EXIF Metadata có thể xóa đi được và thay thế bằng những thông tin khác nếu có chương trình thích hợp. Tuy nhiên các phóng viên nhiếp ảnh gia khi gởi về cho tòa báo các tác phẩm của mình đều phải để y nguyên EXIF Metadata để chứng minh với ban biên tập hình của mình là hình thật. Sau đó có xóa đi hay không để giữ bí mật thì thuộc quyền quyết định của ban biên tập.
Ví dụ, cùng một tấm hình trên của tác giả Nguyễn Trác Hiếu, sau khi xóa hết EXIF Metadata, tấm hình vẫn còn y nguyên:
Nhưng bỏ lên Bỏ lên website https://regex.info/exif.cgi
Thì các thông tin chỉ còn lại vỏn vẹn là:
4. Phương pháp Error Level Analysis ELA
Có một cách nữa để nghiên cứu một tấm hình có khả năng bị giả mạo hay không là dùng ELA. Phương pháp này dựa vào nguyên tắc toán Algorithm để tính toán mức độ sai lạc của các pixels trên một tấm hình mỗi lần được lưu trữ (saved) lại. Nếu tấm hình không bị sửa chữa, mức độ sai lạc sẽ đồng đều, càng lưu trữ nhiều lần thì tấm ELA càng tối đi. Nhưng nếu tấm hình bị ghép và lưu trữ lại thì mức độ sai lạc của các pixels sẽ không đồng đều với nhau. Ví dụ tấm hình sau đây:
Bỏ lên chương trình ELA tại: https://fotoforensics.com/
Chúng ta sẽ có ELA như sau:
Tinh mắt một chút chúng ta nhận ra viền màu trắng của 4 điếu thuốc bên mặt (của tấm ảnh) có độ trắng nổi bật khác với độ trắng của điếu thuốc bên tay trái và độ trắng của những viền khuôn mặt và cổ áo, vai của TT Obama. Như vậy có thể kết luận là tấm hình TT Obama hút một lúc 5 điếu thuốc là giả tạo. Tuy nhiên còn một nghi vấn là TT Obama đang hút 1 điếu thì sao?
Đến đây thì chúng ta lại phải dùng một chương trình khác gọi là TinEye tại
https://www.tineye.com/search/2b551f056e9e42ac1429fc4b28672f3589bf626a/?page=5&sort=score&order=asc
để so sánh với tất cả những tấm hình khác tương tự đã từng được cho lên Internet thì tìm ra tấm này:
Tờ The Telegraph của Anh Quốc tương đối có uy tín và có cho biết tấm hình có vẻ nghi ngờ là giả mạo. Tuy nhiên chuyện TT Obama hút thuốc lá là chuyện cả thế giới biết và đã có những tấm hình chụp được TT Obama đang hút thuốc như:
https://www.examiner.com/article/political-health-101-does-president-barack-obama-still-smoke
Do đó chúng tôi thiết nghĩ không cần thiết phải điều tra thêm tấm hình TT Obama đang hút MỘT điếu thuốc đăng trên tờ The Telegraph là thật hay giả nữa.