Diễn Đàn Cựu Sinh Viên Quân Y Hiện Dịch

Thị giác (vision) là một hiện tượng phức tạp có liên quan không những chỉ riêng cho con mắt mà còn dính líu tới đường liên lạc thần kinh nối kết mắt với vỏ não (cortex) và các đường dây kết hợp của phản xạ thị giác (visual reflexes) nữa.

Võng mạc (retina) chứa đựng các tế bào cảm quang (photoreceptive) hình gậy (rods) và nón (cones); và nó là thành phần duy nhứt của mắt thực sự nhạy cảm (sensitive) với ánh sáng.Tế bào hình gậy hoạt động tốt nhứt ớ ánh sáng lu mờ (dim light), và không thể phân giải (resolve) chi tiết (detail) hoặc cảm nhận màu sắc.

Tế bào hình nón hoạt động ở ánh sáng chói (bright light). Chúng cho độ thấy rõ cao (high acuity) và thấy được màu sắc.Tế bào nón và gậy chứa sắc tố thị giác. Chúng có khác biệt duy nhứt đối với các tế bào cảm giác khác là, khi bị kích thích thì hoạt động của chúng bị chế ngự (inhibited) chứ không phải tăng lên (increased).

Các tế bào cảm quang này nối kết (synapse) với tế bào lưỡng cực của võng mạc (retinal bipolar cells), và theo tiếp là tế bào lưỡng cực này kết nốí với tế bào hạch của võng mạc (retinal ganglion cells). Các trụ giác (axons) của tế bào hạch kết hợp thành thần kinh thị giác (optic nerve).

Có khoảng 1-2% tế bào hạch không kết nối với tế bào gậy hoặc nón và chúng trực tiếp bị kích thích bỏi ánh sáng. Chúng nối kết thẳng với nhân ở trên giao chéo thị giác (suprachiasmatic nucleus) của hypothalamus; và đường liên lạc này liên quan tới sự kiểm soát nhịp ban ngày (diurnal rhythms) khi thức của cơ thể.

Liệt kê đường đi thị giác từ võng mạc đến vỏ não như sau:

    a/ tế bào hạch võng mạc
    b/ thần kinh thị giác
    c/ giao chéo thị giác (optic chiasm)
    d/ chùm thị giác (optic tract)
    e/ LGN (lateral geniculate body) ở midbrain
     f/ chùm thị giác tỏa ra (optic radiation /geniculocalcarine tract)
     g/ vỏ não thị giác 17 (visual cortex) vùng thùy hậu chẩm (occipital lobe)

90% sợi của chùm thị giác đi đến kết nối với LGN body.

Mỗi chùm thị giác chuyển tin tức nhận từ thị trường đối diện (contralateral visual field).

10% sợi chùm thị giác chạy vô midbrain và đến supracolliculus và pretectal area.

Từ LGN, đường đi thị giác tiếp tục và tỏa ra nên có tên là optic radiation và cuối cùng các sợi này chấm dứt tại vỏ não thị giác tiên khởi (primary visual cortex V1 hay area 17) của thùy hậu chẩm.

Tin tức về thị giác tiếp nhận tại vỏ nào tiên khởi sẽ được tiến hành (processed) thêm nữa, và được diễn giải (interpreted) tại vùng vỏ não kết hợp (associated association cortex) V2 và V3 hay Brodman areas 18, 19).

Đường dây thị giác trong thùy đỉnh và thùy thái dương (parietal, temporal lobes):

Các tế bào trong vỏ não tiên khởi V1 (hay vùng 17) gởi trụ giác (axon) tới vỏ não kết hợp V2,V3 (vùng 18,19. Ngoài ra V1,V2 cũng tiếp nhận tin tức (input) đến từ superior collicolus qua ngả pulvinar của thalamus.

V1,V2,V3 phóng đường dây (project) tới vùng thùy thái dương giữa (middle temporal lobe) và vùng thị giác V4 (hay tương ứng với anteromedial Brodman area 19). Tế bào của vùng thùy thái dương giữa có trách nhiệm theo dõi chuyển động (motion) của vật thể và nhận diện ra phương hướng đặc biệt của chuyển động (selective direction; và các tế bào này sẽ kết nối với thùy đỉnh (parietal lobe) có trách nhiệm tiến hành nhận thức về thị giác tương quan với không gian (spacial víual processing).

Tế bào thùy đỉnh cung cấp sự phân tích về chuyển động của vật thể cũng như sự tương quan về vị trí của chúng trong thị trường mắt nhìn của chúng ta.

Tế bào trong vùng V4 chịu trách nhiệm nhận ra hình dạng (shapes,forms) của vật thể, nhận diện ra tổng quát gương mặt (face) con người (phân biệt với mặt loài vật), và cũng nhận biết ra được màu sắc (colors). Để nhận biết ra được gương mặt quen thuộc (như thân nhân, bạn bè) thì các tế bào từ vùng 19 sẽ cần phải nối kết với vỏ não của vùng 20 và vùng 38 của thùy thái dương.

BS Võ Tấn Phát, QYHD18