Diễn Đàn Cựu Sinh Viên Quân Y Hiện Dịch

   Trong văn học Việt Nam khi nói đến Chinh Phụ Ngâm các tác giả hay nhắc đến bài từ Chức Cẩm Hồi Văn như là một kiệt tác hiếm thấy. Vì đọc xuôi hay ngược đều có ý nghĩa cả. Bốn chữ ‘ Chức Cẩm Hồi Văn ’ là tên do đời sau đặt cho bài từ ấy. Theo truyền thuyết thì bài từ ấy có tên là Bàn Trung Thi nghĩa là bài thơ ở giữa bàn mà tác giả là một thiếu phụ. Nàng là vợ của Tô Bá Ngọc đời Tống.

   Truyện kể rằng anh chàng Ngọc cứ phải tòng chinh hết năm này sang năm khác mà chẳng bao giờ được nghỉ phép về thăm vợ. Từ ngày chàng nhận chiếu chỉ của vua sai ra trấn giữ biên cương thì vợ ở nhà bặt tin luôn. Người thiếu phụ bèn chính tay nàng dệt ngày đêm một tấm khăn trải bàn để dâng vua. Giữa tấm khăn nàng dệt một bài từ để giãi bày nỗi khổ đau của lòng mình. Trên bàn tiệc có trải khăn gấm ấy bất cứ ai ngồi ở đâu cũng đọc được và hiểu ý ngay. Như vậy nhà vua và quần thần còn lòng dạ nào mà yến tiệc cho đành. Quả nhiên anh chàng Ngọc được vua cho về nhà thăm vợ.

   Xem như thế mới biết tình cảm của người phụ nữ ngày xưa có nét cao thượng nặng về tâm linh hơn là tình dục. Tình cảm ấy đã được các đấng mày râu đề cao trong bao nhiêu thế kỷ. Nhưng hại thay! Trong lịch sử đã có những đấng ‘mày râu nhẵn nhụi’ lợi dụng đến mức tối đa những tình cảm đó. Vì vậy về sau giới phụ nữ đã thức tỉnh và khám phá bản chất lợi dụng của đàn ông nên mới nảy sinh ra vấn đề đòi quyền sống cho bản thân mình và tranh đấu nam nữ bình quyền. Ôi! Nhưng đã phải trải qua bao nhiêu thế kỷ mới đạt được mục đích ấy, nguyên do cũng chỉ tại đàn ông nhất là đàn ông á đông ngày xưa ưa thích vợ sống theo lề lối ‘xuất giá tòng phu…’

   Sau đây tôi xin dịch bài từ ‘Chức Cẩm Hồi Văn’ của Tô Thị để chư vị mày râu thưởng thức trong lúc trà dư tửu hậu rồi đôi khi nếu có chút ân hận thì sẽ nằm vắt tay lên trán tự vấn lương tâm.

   Cách đọc ‘Chức Cẩm Hồi Văn’ :

   Bắt đầu từ góc trên bên trái (theo hình bản chữ hán) đi men theo đường biên trên cùng sang đến góc phải rồi lần xuống men theo hết đường biên bên phải. Rồi từ đây đọc ngược lên theo hướng ngoằn ngoèo chữ chi. Cứ theo đường chữ chi lên xuống dần dần từ bên phải sang, khi đến đường biên bên trái thì đọc ngược lên đến hàng chữ lớn. Bắt đầu từ đây đọc theo vòng xoáy ốc từ ngoài vào giữa ngược chiều kim đồng hồ.

   Nguyên tác chữ Hán : Chức Cẩm Hồi Văn

1-- Quân thừa hoàng chiếu an biên thú
Tống quân tống biệt hà kiều lộ
Hàm bi yểm lệ tặng quân ngôn
Mạc vong ân tình tiện trường khứ

2-- Hà kỳ nhất khứ âm tín đoạn
Ý thiếp bình vi xuân bất noãn
Quỳnh dao giai hạ bích đài không
San hô trướng lý hồng trần mãn

3-- Thử thời đạo biệt mỗi kinh hồn
Tương tâm hà thác cánh phùng quân
Nhất tâm nguyện tác thương hải nguyệt
Nhất tâm nguyện tác lĩnh đầu vân

4-Lĩnh vân tuế tuế phùng phu diện
Hải nguyệt niên niên chiếu đắc biên
Phi lai phi khứ đáo quân bàng
Thiên lý vạn lý dao tương kiến

5-Thiều thiều lộ viễn quan sơn cách
Hận quân tái ngoại trường vi khách
Khứ thời tống biệt lư diệp hoàng
Thùy tín kỷ kinh mai hoa bạch

6-Bách hoa tán loạn phùng xuân tảo
Xuân ý thôi nhân hướng thùy đạo
Thùy dương mãn địa vị quân phan
Lạc hoa mãn địa vô nhân tảo

7-Đình tiền xuân tảo chính phân phương
Bão đắc tần tranh hướng họa đường
Vị quân đàn đắc giang nam khúc
Phó ký tình thâm đáo sóc phương

8-Sóc phương thiều đệ sơn hà việt
Vạn lý âm thư trường đoạn tuyệt
Ngân trang chẩm thượng lệ triêm y
Kim lũ la thường hoa giai liệt

9-Tam xuân hồng nhạn độ giang thanh
Thử thị ly nhân đoạn trường tình
Tranh huyền vị đoạn trường tiên đoạn
Oán kết tiên thành khúc vị thành

10-Quân kim ức thiếp trọng như san
Thiếp diệc tư quân bất tạm nhàn
Chức tương nhất bản hiến thiên tử
Nguyện phóng nhi phu cập tảo hoàn

Dịch : Thơ Tròn Dệt Gấm

1-Chàng vâng chiếu chỉ giữ biên cương
Thiếp tiễn cầu bên mấy dặm đường
Nuốt lệ bao lần căn dặn mãi
Chàng đi đừng nỡ nhạt yêu thương

2-Mà sao từ bấy vắng tin luôn
Trướng rủ phòng xuân thiếp lạnh lùng
Mấy bậc quỳnh giao rêu phủ kín
San hô rèm bụi bám xây từng

3-Mỗi tiếng chia ly mỗi nghẹn ngào
Sao không tìm cách để gặp nhau
Khi thì thiếp muốn như trăng biển
Lúc ước thành mây đứng núi đầu

4-Mây núi năm năm vẫn thấy chàng
Biển trăng tháng tháng rọi biên cương
Trăng mây lơ lửng bên chàng mãi
Chàng ở tận đâu cũng thấy thường

5-Nghìn trùng thăm thẳm cõi quan san
Thương xót chàng như khách dặm đường
Lúc tiễn bờ lau đang vàng úa
Ai ngờ mai trắng mấy xuân sang!

6-Xuân mới muôn hoa chúm chím cười
Riêng lòng thiếp sẽ ngỏ cùng ai
Bao nhành liễu bẻ phơi đầy đất
Quét xác hoa rơi chẳng một người

7-Xuân mới ngoài sân tỏa ngát hương
Ôm đàn thiếp hướng phía thư trang
Vì chàng thiếp gẩy giang nam khúc
Mong tiếng đàn vang tận bắc phương

8-Bắc phương sông núi mờ thăm thẳm
Vạn dặm tin thư chẳng một lời
Gối bạc lệ hoen còn đẫm áo
Xiêm vàng hoa héo úa tơi bời

9-Bao năm xao xác nhạn sang sông
Ôi! Tiếng biệt ly tiếng não lòng
Chưa đứt tơ đàn lòng đã đứt
Oán thương thành khối, khúc chưa xong

10-Chàng thương nhớ thiếp tựa non đồi
Thiếp nhớ chàng chưa một phút nguôi
Gấm dệt khăn này dâng thiên tử
Sớm xin về sống với nhau thôi!

Lời bàn :

   Có thể nói tấm khăn trải bàn bằng gấm này là một tuyệt phẩm nghệ thuật nếu không muốn đem nó so sánh với những tác phẩm của Leonard de Vinci. Hãy thử tưởng tượng dệt gấm trên khung cửi thô sơ bằng gỗ đời xưa đã là chuyện khó vì toàn dùng tay người, lúc ấy chưa có máy dệt, mà lại dệt thành từng chữ xếp theo chiều xoáy tròn trên dưới trong ngoài đối xứng với nhau, nét chữ to nhỏ không những tuyệt hảo mà lại không hề sai xẩy một dấu chấm, chữ hiện lên rõ ràng, ta tự hỏi cái tâm hồn thơ, cái tài làm thơ, cái tài khéo dệt và lòng bền bỉ của thiếu phụ có ai có thể so sánh được không ? Có lẽ cô Kiều của cụ Nguyễn Du cũng chưa sánh kịp chứ chưa cần nói đến tình yêu của nàng đối với chồng. Từ xưa đến nay có lẽ nàng Tô Thị là người đàn bà độc nhất trên thế gian này.

   Ta chưa biết Tô bá Ngọc thuộc về giai cấp nào trong xã hội lúc đó, nhưng chỉ cần đọc kỹ bài thơ của nàng Tô Thị cũng có thể đoán được đúng đến chín phần mười là chồng nàng thuộc loại trung lưu, có học thức, nhưng đã phải ‘gác bút nghiên theo việc đao cung’. Phải chỉ huy một toán quân đóng đồn nơi biên ải với nhiệm vụ nặng nề là chấn giữ biên cương. Câu ‘ôm đàn thiếp hướng phía thư trang’ đã giúp ta rõ điều đó.

   Ta lại nghĩ rằng rất có thể anh chàng Tô Bá Ngọc xưa biết đâu cũng là một bác sĩ quân y trừ bị theo đơn vị đồn trú ở biên cương. Nếu như thế thì thử hỏi trong số anh em quân y hiện dịch ta đây có vị phu nhân nào đã sánh kịp nàng Tô Thị hay chưa? Hỏi tức là trả lời.

Cảm đề ‘Chức Cẩm Hồi Văn’     Yêu chồng ai kịp nàng Tô Thị
                                                    Khắc khoải năm canh dệt gấm tròn
                                                    Đứt ruột giòng thơ thành giòng lệ
                                                    Não lòng khách dự tiệc quân vương
                                                    Nữ lưu cổ số giai chinh phụ
                                                    Thùy chức thành văn thử đoạn trường (*)
                                                    Cảm thán lòng nàng vua xuống chỉ
                                                    Cho Tô về ấm tổ uyên ương

                                               (*) Trong số chinh phụ đời xưa ai đã dệt được đau khổ thành thơ như thế


Trúc Cư Nguyễn Đương Tịnh