Kinh Thi, một trong Ngũ kinh của  Nho giáo, là  một bộ tổng hợp thơ ca do dân gian sáng tác trong vòng 500 năm, từ thời Tây Chu đến đời Xuân Thu (1046 TCN –403 TCN).

Các bài thơ này được các học giả, trong đó có Mao Hanh và Mao Trường đời Hán, sưu tầm và biên soạn, rồi đến Chu Hy thời nhà Tống bình giải. Tương truyền, người ta cũng cho rằng đức Khổng Tử đã chọn lọc và san định  để tạo nên bộ Kinh Thi gồm có 305 bài ngày nay.

Theo truyền thống, Kinh Thi được chia làm ba đề tài: Phong  (160 bài), Nhã  (105 bài), Tụng (40 bài). Những đề tài được diễn tả bằng ba thể văn: Phú, Tỉ, Hứng.

Trong một số bài có viết đến một số súc vật như  chim muông, dê trâu, chồn cá, côn trùng v.v... Bài này sưu tầm các súc vật ghi trong Kinh Thi, thứ nhất là để bàn luận về một vài  nghi vấn  thắc  mắc, thứ hai là để tìm hiểu xem những súc vật  ấy đã biến chuyển và sống sót ra sao trong hơn ba ngàn năm qua.

Bản Kinh Thi mà tôi tham khảo là cuốn  Thi Kinh Quốc Phong  do dịch giả nữ sĩ Kim Y Phạm lệ Oanh biên soạn, nhà xuất bản CÀNH NAM  phát hành tại Huê Kỳ năm 1997. Trước tiên, xin gửi lời tri ân nữ văn sĩ Phạm lệ Oanh.

Sau đây liệt kê danh sách các súc vật có ghi trong Kinh Thi:

                 Súc vật                                                                            Bài Thơ

               Thư   cưu                                                                      Quan thư

                Thi cưu                                                                         Thi cưu tại tang

                Chim vàng anh                                                            Cát đàm

                Chim khách                                                                 Thước sào

                Nhạn  và  Sẻ                                                                 Yến yến & Thủy vị tước

                 Trĩ và Gà                                                                       Hùng trĩ & kê minh

                 Vịt trời & Ngỗng trời                                                   Nhạn & Hồng 

                 Con vạc (hay diệc)                                                      Quán tước                             

                 Chim Cắt                                                                      Thần phong hay Thuần

                 Chim đề (đào hà)          (? ? ?)                                    Duy đề tại lương                                                              

                 Chim Quỳch (bá lao)    (? ? ?)                                    Thất nguyệt lưu Hủy

                 Chim  cú                                                                        Chi hiêu 

                 Cá chép & cá mè &cá Tỗn                                          Khởi kỳ thực ngư

                 Cá Phương & cá Quan                                               Tệ cẩu

                 Cá chiên & cá Vĩ                                                          Hà thủy dương dương  

                 Con giọt sành  (con muỗm)                                       Chung tư

                 Dế mèn  Châu chấu cào cào                                     Thảo trùng           

                 Con vờ                                                                           Phù du

                 Con Tằm   (Tàm)                                                          Thất nguyệt lưu Hủy 

                 Con Ve   (Điêu)                                                             Tú nguyệt tú yêu

                 Con kiến    (điệt)                                                           Ngã tồ Đông sơn

                 Con rán đất     (Y uy)                                                                -id-

                 Con nhện    (Tiêu sao)                                                             -id-                                                                                              

                 Hồ ly  (Hạc)                                                                    Tứ nguyệt tú yêu

                 Kỳ lân                                                                             Lân chi chỉ

                 Con Hủy                                                                        Cao cương

                 Bạch  Hổ                                                                        Sô-ngu       

                 Con Ngựa                                                                      Cao cương

                 Con dê                                                                            Cao dương

                 Con  thỏ                                                                         Thỏ tư & Thỏ viên                                                                          

                 Con chuột                                                                      Thùy vị thử & Thạc thử

                 Con lợn (heo)                                                                Sô-ngu                                               

                 Chó sói                                                                           Lang bạt kỳ hồ

                 Con chương  (Huân hay Lộc)                                      Dã hữu tử huân                              

THƯ  CƯU

            Quan thư                                                                                                                   Bài Dịch

Quan quan thư cưu                                                                                     Bãi sông có đôi chim cưu

Tại hà chi châu                                                                           “Quan quan"cất tiềng thương yêu giao hòa 

Yểu điệu thục nữ                                                                                         Kìa ai yểu điệu mặn mà

Quân tử hảo cầu                                                                                Sánh cùng quân tử thật là đẹp đôi!

Dịch giả Kim Y chú giải:  “Thư cưu là một giống chim nước, còn một tên gọi là vương thư, hình giống con le, con hải âu, hiện nay trong khoảng sông Giang, sông Hoài vẫn có. Giống này sinh ra đã có sẵn đôi, không bao giờ lẫn bạn, thường đi chơi với nhau mà không hề xuồng sã."

Đây chính là tả chim UYÊN ƯƠNG.

Thế nhưng một số người lại bảo thư cưu là  CHIM CUỐC hay CHIM CỐC.

Wikipedia viết:  Tên gọi phổ biến của các loài trong họ BỒ CÂU Columbidae là bồ câu, cu, CƯU, gầm ghi.

Tự điển Đào duy Anh định nghĩa thư cưu là chim TU  HÚ.

Vậy thư cưu là chim gì? Ta nên khảo sát những loài chim nêu trên để xem loài nào hợp ý nhất với bài thơ, là một bài thể Hứng, người con trai nghe cặp chim ứng họa nhau nhân đó bầy tỏ tình yêu với người con gái mong cưới nàng làm vợ.

CHIM UYÊN ƯƠNG

Uyên là con trống, ương là con mái.

Danh pháp là   Aix Galericulata  thuộc họ Anatidae, tên Anh là Mandarin duck.. Đây là một loài vịt đậu cây sống từng đàn nhỏ  tại miền Nam Nga sô, Trung Quốc, Nhật Bản, một vài quốc gia bên Âu châu và một số tiểu bang bên Huê Kỳ.

Con trống mỏ đỏ, lông mầu sặc sỡ---xin coi hình. Trống mái sinh sản trong các khu vực nhiều cây cối, gần ao, hồ bờ sông và đầm lầy.Chúng ăn rau cỏ và hạt, đặc biệt là qủa sồi.

Chúng làm tổ trên cây gần mặt nước, trống mái chung nhau chăn nuôi đàn con.Chúng làm bạn với nhau mãn đời, chim cái kêu “quan quan" gọi con trống. Do vậy, dân gian coi chúng là biểu tượng cho chung thủy và hạnh phúc trong hôn nhân.

Hiện nay, sự sống còn của chúng có phần bị đe dọa vì môi trường bị phá hủy.

CHIM  CUỐC

Đây là loại Gà nước (Rallidae) danh pháp là Amaurornis phoenicurus.

Chúng sinh sống tại các đầm lầy tại châu Á, quần đảo Nam Dương  và  Ấn Độ. Chúng rất ồn ào vào mùa hè với tiếng kêu khá to “cuốc cuốc"và nổi tiếng trong văn học Việt với câu thơ của Bà Huyện Thanh Quan:

                                Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc.                        

Có người gọi chim này là chim đỗ quyên, vì liên quan tới điển tích Vọng-đế  vua  Đỗ Vũ nước Thục sau khi chết hóa thành chim đỗ quyên. Một số người khác thì lại không chấp nhận chim đỗ quyên  là  con cuốc, mà là con chim tu hú! Một hệ phái thứ ba thì khẳng định chim đỗ quyên tên khoa học là Acredula trivirgata (chim bạc má).

Cuộc tranh luận còn dài dài và hào hứng!

CHIM  CỐC---THI CƯU

Các tên khác là  bố cốc, kiết cúc, đới thắng, cốc đế, cồng cộc. Tiếng Anh là Cormorant hay shag. Đây là loại chim biển thuộc họ Phalacrocorax.

Chúng sinh sống trên khắp thế gìới.Tại Trung quốc, Nhật Bổn và Macedonia, người ta huấn luyện chúng để đi bắt cá. Thi cưu được nhắc tới trong bài  Thi cưu tại tang, Kỳ tử thất hề! (Thiên Tào Phong).

Kim Y Phạm lệ Oanh chú thích: "Giống này nuôi con, cứ buổi sáng thì mớm từ con đầu đàn trở xuống, buổi chiều thì mớm từ con cuối đàn trở lên, bầy con cùng được nuôi đều như nhau.”

Đời sống loại hải điểu này không thấy có liên quan gì đến tinh thần bài thơ Quan thư.

CHIM  BỒ  CÂU

Còn gọi là chim cu, chim cưu, chim gầm ghi. Danh pháp là Columbidae,  loại chim này sinh sống gần như trên khắp thế giới.

 Tại Trung Hoa, chim bồ câu là biểu tượng của mùa Xuân. 

Hiện nay, thế giới chấp nhận bồ câu là biểu tượng của Hòa Bình.  

CHIM TU HÚ

Danh pháp là Eudynamys, loại chim này hiện diện ở Á châu, Úc châu và các bán đảo trong Thái Bình Dương. Chúng có tiếng kêu to rất đặc biệt và là loại chim đẻ nhờ, đẻ trứng của mình vào tổ của các loại chim dạng sẻ. Có người cho đây là con chim quyên nêu lên trong truyện KIỀU: "Đầu cành  quyên nhặt, cuối trời nhạn thưa.”

NHẬN  ĐỊNH

Qua sự khảo sát, ta có thể kết luận chim UYÊN ƯƠNG chính là chim THƯ CƯU trong bài Quan Thư. Thật ra, theo đúng nghĩa, thư là con cái, cưu là con đực, không nhất thiết là loại chim gì.

Nhưng theo tinh thần bài thơ, lý do thứ nhất, đây là giống chim nước, hợp với câu “Tại Hà chi châu”. Lý do chính là vì lối sống của chúng, con trống con mái hòa hợp chung thủy sống với nhau mãn đời. Chàng thanh niên nghe cặp chim ứng đối  nhau, hứng tình cầu xin hiền nữ  làm vợ, đúng với tinh thần hai câu "Yểu điệu thục nữ, Quân tử hảo cầu”. Do vậy Khuông Hành đời Hán đã viết: "Ấy là đầu mối cho kỷ cương, cho vương hóa.”

CHIM  VÀNG  ANH

    Cát đàm                                                                                                                               Bài dịch

Cát chi đàm hề!                                                                                                 Dây sắn bò lan trong hang

Duy diệp thê thê.                                                                                Lá non mơn mởn xanh càng thêm xanh

Tập vu quán mộc  Dị vu trung cốc                                                                 Nhởn nhơ mấy cái vàng anh     

Hoàng điểu vu phi Kỳ minh  kê kê!                                                        Nó đậu trên cành nó hót véo von!

Còn có tên là Hoàng oanh, hoàng ly, hoàng điểu, thương canh.Danh pháp là Oriolus oriolus thuộc họ Oriolidae. Giống này không có liên hệ gì với Vàng  Anh Tân thế giới thuộc họ Icteridae. 

Vàng  Anh Cựu thế giới là loài chim di cư, mùa hè nó đến trú ngụ  tại châu Âu và miền tây châu Á, còn mùa đông thì nó di tản đến các vùng nhiệt đới.

Tiếng hót của nó thánh thót lứu lo, nghe tựa như uyla-uy-u, thật khó quên khi đã nghe thấy.

CHIM   KHÁCH

    Thước sào                                                                                                                         Bài dịch

Duy thước hữu sào                                                                                           Chim thước làm tổ sẵn sàng

Duy cưu cự chi!                                                                                    Chim cưu kéo đến đàng hoàng ở chung!

Chi tử vu qui                                                                                                        Cô kia mới về nhà chồng

Bách lạng ngự chi!                                                                                Xe loan trăm cỗ tưng bừng rước dâu! 

Còn gọi là chim hỷ thước , danh pháp là Crypsirina temia thuộc họ Qụa Corvidae. Tên Anh là Racket-tailed Treepie.Chúng sinh sống tại Trung Hoa, Đông Nam Á và Nam Dương. Tổ chúng làm rất chắc chắn, các chim thuộc chi Cuculus thường đến đẻ trộm một trái trứng vào tổ của chim khách.

Người ta tin rằng chim khách mang tin vui hay báo tin có khách đến thăm—do vậy có tên hỷ hay khách.

Theo cổ tích, hàng năm vào ngày 7 tháng 7 âm lịch, qụa đen (ô) và chim khách (thước) bắc cầu Ô Thước qua sông Ngân cho Ngưu Lang Chúc Nữ gặp nhau.

NHẠN (ÉN) và SẺ

Yến yến vu phi                                                                                          Kìa trông đàn chim én  

Si trì kỳ vũ                                                                                        Nghiêng cánh liệng trên không

Chi tử vu qui                                                                                              Mình trở về cố quận

Viễn tống vu dã                                                                                         Ta  đưa tới cánh đồng

Chiêm vọng phất cập                                                                       Trông theo nào thấy bóng hồng

Khấp thế như vũ.                                                                          Hai hàng nước mắt ròng ròng như mưa.

Danh pháp khoa học là Hirindinidae, đây là loài chim dạng sẻ thích nghi với cuộc sống săn tìm mồi trên không. Xuất phát từ châu Phi, hiện nay chúng dã lan tràn trên khắp hoàn cầu, trừ Bắc và Nam cực. Có loài sống tại một chỗ, không di trú. Có loài di dư theo mùa màng, “Nam lại, Xuân Bắc khứ”. Do vậy có cuộc tranh luận về câu thơ trong truyện Kiều: "Đầu cành quyên nhặt, cuối trời nhạn thưa." Đây là tả cảnh cuối Xuân đầu Hè hay cuối Hè sang Thu?  

Loại yến sống trong hang động ứa nước miếng của mình ra làm tổ. Người Trung Hoa và Việt Nam lấy những tổ này về làm đồ ăn và làm thuốc.

Bộ Sẻ là bộ chim lớn nhất, gồm hơn nửa các loại chim trên thế giới. Tên khoa học của Bộ là Passeriforme hay chim biết hót. Sẻ được nhắc đến trong bài thơ Thủy vĩ tước.

TRĨ  VÀ  GÀ

Chim trĩ được ghi trong bài "Hùng trĩ vũ phi, Dệ dệ kỳ vũ”. (Thiên Vệ Phong). Nữ sĩ Kim Y dịch là: "Trĩ kia bay liệng tung trời, Nghiêng nghiêng đôi cánh khoan thai nhẹ nhàng.”

Họ Trĩ danh pháp khoa học là Phasinnidae, gồm các loại trĩ, công, cút, gà gô, gà lôi, gà so, gà tiền, gà rừng và gà nhà. Gà được nhắc đến trong bài  Nữ viết kê minh (Thiên Trịnh Phong) và Kê minh (Thiên Tề phong).

Gà rừng là thủy tổ của gà nhà.

Người ta nói rằng nếu ăn ở ác độc thất đức thì kiếp sau sẽ hóa làm thân con gà ở Bắc Mỹ. Từ một qủa trứng cho đến khi thành một con gà được nuôi đúng 20-21 ngày, dậm chân tại chỗ rồi bị hành quyết, nó không hề được rong chơi chạy nhẩy ngoài đồng cỏ, không được hưởng thú vui chịu trống đạp mái, cuộc sống ngắn ngủi của nó thật đúng là một cực hình!

VỊT  &  NGỖNG   TRỜI

Nữ viết kê minh                                                                               Nàng rằng: ”Gà đã gáy rồi”.

Sĩ viết muội đán                                                                  Chàng rằng: ”Cũng sắp chân trời rạng đông.”

Tử hưng thị dạ                                                                                 Chàng ơi!Trỏ dậy mà trông

Minh tinh hữu lan                                                                     Sao mai lấp lánh vừng hồng chưa lên

Tương cao tương tường                                                               Chàng mau sửa soạn cung tên

Dặc phù dữ nhạn.                                                                        Đi săn vịt nhạn muông chim kịp thời!

Nhạn là con vịt trời.                                               Hồng là con ngỗng trời.

Hồng phi tuân chử                                                                                              Hồng bay baytrở lại gò

Công qui vô sở                                                                                              Người về hẳn đã sẵn cơ sở rồi.

Ư nhữ tín xử!                                                                                                Cùng ngưới có bấy nhiêu thôi!

Vịt, gà, ngan ngỗng là những gia cầm có đời sống mật thiết với nhân loại.Chúng là kho tàng khổng lồ cung cấp thực phẩm cho loài người từ thời sơ khai và được thuần hóa rất sớm. Ngược lại, chúng cũng gây nên những trận dịch cúm khủng khiếp, số tử vong lên đến cả trăm triệu nhân mạng!

Hiện nay, người ta vẫn còn đang bàn cãi sôi nổi vấn đề qủa trứng và con  vịt hay con gà, trứng sinh ra gà vịt hay gà vịt sinh ra trứng?!

CON  VẠC

Còn gọi là con Diệc hay con Lão-đẳng vì nó có thể đứng bất động hàng giờ bên bờ sông rình mổ cá bơi qua. Tên Anh là Heron hay Egret.

Danh pháp khoa học là Ardeidae, đây là một thủy điểu lội nước có họ hàng với các loại cò. Chúng ăn  cá, ếch nhái và côn trùng.

Con vạc được nhắc tới trong bài thơ khá dài “Ngã tổ Đông-sơn, Than thao bất qui"trong đó có hai câu:

                                              Quán minh vu điệt

                                               Phụ thán vu thất

Hai câu này được dịch giả Kim Y dịch ra như sau:

                                        Tước kêu trên tổ kiến vàng

                            Vợ hiền tựa cửa phòng hương khóc thầm.

Bài thơ này nói về vợ chồng xa nhau lâu năm, thật là buồn thảm.

CHIM   CẮT

Duật bỉ thần phong                                                                     Chim thuần vùn vụt bay cao

Uất bỉ bắc lâm                                                                                Bay sang phương Bắc, bay vào rừng sâu

Vị kiến quân tử                                                                              Mong chàng chẳng thấy chàng đâu

Ưu tâm khâm khâm                                                                      Lòng em ngay ngáy lo âu đêm ngày

Như hà, như hà?                                                                          Làm sao nên nỗi nước này?

Vong ngã thực đa.                                                                       Làm sao quên thiếp lâu ngày chàng ới!

Thần phong hay thuần là chim cắt, danh pháp khoa học là Falco, tên Anh là Peregrine. Còn gọi là chim Ưng, tùy theo kích thước.

Thuộc họ Falconidae, đây là loại chim bay nhanh nhất trên thế giới, khi lao xuống bắt mồi có thể đạt tốc độ 120 km/giờ. Người ta huấn luyện chim này để đi săn, và hình ảnh con chim cắt đậu trên nắm tay là dấu hiệu của bậc qúy phái.

Ở Trung quốc, nó báo hiệu  cho mùa Thu là mùa đi săn. Trong Kinh Thư, chim cắt và con rùa đã chỉ dạy cho ông Cổn đắp đê trị thủy. Trong văn hóa Hi lạp, La Mã và Ai Cập, chim cắt tượng trưng cho quyền năng của Thái dương.        

CHIM   CÚ

Danh pháp khoa học là  Strigiformes, gồm hai họ:  họ Cú (Strigidae) và họ Cú lợn (Tytonidae).

Đây là bộ chim săn mồi vào ban đêm, và thường sống độc thân.

Cú được nhắc đến trong bài thơ Chi-hiêu:

Chi-hiêu, chi-hiêu!                                                                               Cú ơi đã bắt con ta,

Ký thủ ngã tử.                                                                             Thì đừng tàn phá nhà ta nữa mày!

Vô hủy ngã thất!                                                                                  Công ta vất vả đêm ngày

Ân tu cần tư,   Dục tử chi mẫn tư!                                         Nuôi con khó nhọc ốm gầy héo hon!

Bai thơ này Chu-công làm ra để khuyên ngăn Thành-vương đừng phá đổ cơ nghiệp nhà Chu.

Người Trung đông và Á đông cho chim Cú là điềm xấu, thường mang tin hung dữ.

Ngược lại, người Tây phuơng cho chim Cú là biểu hiệu của sự hiểu biết và khôn ngoan (Knowledge and Wisdom).

CHIM  ĐỀ &  CHIM  QUÝCH

Chim Đề  còn gọi là chim Đào hà đuợc nhắc đến trong bài thơ

Duy đề tại lương (Thiên Tào Phong).

Chim Quých còn gọi là chim Bá lao được ghi trong bài thơ  Thất nguyệt lưu Hủy ( Thiên Mân Phong).

Dò hỏi tìm tòi mờ mắt mà không kiếm thấy tài liệu nào biên chép về hai loại chim này.

Bèn đoán mò  trong khi chờ đợi liên lạc với  các học giả  để xin chi tiết.

Trong bài thơ, chim Đề được tả là đậu trên bờ chắn, cánh và mỏ ráo khô nước chẳng thấm vào.  Ngoài ra, dịch giả Kim Y còn ghi chú : "Đây là một loại chim nước, thường sống ở đầm ao.”

Còn con chim Quých thì tháng Bảy mùa Hè kêu hoài (Thất nguyệt minh quých).

CÁ CHÉP  CÁ MÈ  CÁ TỖN

   Nhữ phần                                                                                                                                Bài dịch

Phường ngư sanh vĩ                                                                                                   Cá mè đuôi đỏ thương ôi

Vương thất như hủy                                                                                        Việc vua lửa cháy dầu sôi khác gì  

Tuy tắc như hủy                                                                                                         Dầu sôi lửa cháy thôi thì

Phụ mẫu khổng nhĩ!                                                                                             Gần cha gần mẹ lo gì mà lo!   

Phường ngư là cá mè , danh pháp là Hypophthalmichthys thuộc họ cá chép Cyprimidae, tên Anh là Bighead carp. Xuất phát từ miền đông châu Á, chúng nay đã lan tràn gần khắp thế giới vì sinh trưởng rất mau lẹ, do vậy kỹ nghệ nuôi cá mè phát triển rất mạnh mẽ.

Cá này ăn tanh và có nhiều sương cứng, nên không được dân Âu châu và Bắc Mỹ ưa chuộng. Dịch giả Kim Y ghi chú:  “Đuôi cá mè lúc thường vốn trắng, nay biến thành mầu đỏ, là sức đã mệt lắm rồi”.

Tại Việt Nam, cá mè nổi tiếng với bài ca dao Thằng Bờm.

Khởi kỳ thực ngư                                                                                          Cá  chép sẵn ở sông nhà

Tất hà chu Lý?                                                                                        Cứ gì phải cá Hoàng-hà mới ngon?

Khơi kỳ thú thê                                                                                              Lấy vợ trong chốn hàn môn  

Tất Tống chi tỷ?                                                                                     Cứ gì gái Tống mới dòn mới  xinh?             

Cá chép(LÝ) bên Trung quốc thuộc chi Mylopharyngodon họ Cyprimidae.Có bốn loại chính là cá Trắm  (black carp), cá Trắm cỏ  (grass carp), cá Mè (bighead carp) và cá Mè trắng Hoa Nam(silver carp). Cá Tỗn có lẽ là cá giếc.Các loại cá này rất được người Á đông ưa chuộng, đem chế biến thành nhiều món ăn độc đáo.Tỉ như ngưới Việt có món cháo ám, nấu với cá chép và thịt heo, rất cầu kỳ công phu, ăn vào mùa đông thì tuyệt hảo. Hoặc giả họ ăn gỏi cá chép, giống như một loại sashimi của Nhật nhưng ăn với đủ loại lá  cây và rau thơm.

Cá chép bên Tây Hồ Hàng Châu nổi tiếng là ngon.

Ở châu Phi, Nam Ấn độ, Nam Mỹ, người ta đã câu được những con cá chép khổng lồ.

CÁ PHƯỜNG & CÁ QUAN

Tệ cẩu tại lương                                                                                                     Đó rách đặt ở gò mương

Kỳ ngư phường quan                                                                              Cá quan cá phường vượt đó chạy ra

Tề-tử qui chỉ                                                                                                            Nàng Tề trở lại quê cha

Kỳ túng như vân.                                                                                      Quân hầu đầy tớ chạy ra chật đường.

Đây có lẽ là các loại cá Qủa (Lóc) và cá Trê sống trong ruộng đồng, người ta thường  đánh bẫy chúng bằng cái đó đan bằng tre.

Những loại cá này thịt nạc nhiều mà không có xương nhỏ trong thịt, nên rất được người ta ưa thích.

Người ta dùng cá lóc  (hay qủa) làm chả cá  ăn với thì là, hay nấu canh chua (dấm cá) hay đem kho mặn hay nướng trui. Cá trê thì đem nướng hay nấu canh dưa chua hay om với nghệ và thịt ba chỉ. Đây là những món ăn thuần túy Việt Nam.

CÁ CHIÊN CÁ VĨ

Hà thủy dương dương                                                                                        Sông Hà cuồn cuộn chảy xuôi

Bắc lưu hiệt hiệt                                                                                     Chảy về phương Bắc trút ra khơi ào ào    

Thi cô huyệt huyệt                                                                                              Lưới khua song động rào rào

Chiến vĩ phiệt phiệt                                                                                Cá chiên cá vĩ nhao nhao từng đàn!    

Dịch giả Kim Y chú giải: "Chiên vĩ là tên hai loại cá. Cá chiên gống như con rồng, sắc vàng đầu nhọn, miệng ở cằm, trên lưng dưới bụng đều có vảy, con lớn nặng tới ngàn cân.Cá vĩ cũng giống như cá chiên nhưng nhỏ hơn, da xanh xám."

Thật ra, chi cá Chiên là một chi cá da trơn thuộc họ Sisoridae. Tên khoa học là Bagarius, tên Anh là goonch catfish. Chúng sinh sống ở các sông lớn và thường di chuyển từng  đàn. Ở nhánh sông Kali giữa Ấn độ và Népal, chúng ăn thịt các xác chết chưa thiêu hết ném xuống sông, do vậy chúng  trở thành những con cá khổng lồ đã tấn công một số người đi  bơi lội ở sông này. Muốn tìm hiểu thêm, xin coi chương trình TV hay phim Video River Monsters của Jeremy Wade.

CHUNG  TƯ

  Chung tư                                                                                                                            Bài dịch

Chung tư vũ                                                                                                      Sin sít kìa bầy chung tư

Sần sần hề!                                                                                              Vỗ cánh vù vù bay liêng khắp nơi.

Nghi nhĩ tử tôn                                                                                              Ngày càng nẩy nở sinh sôi

Chân chân hề!                                                                                       Cháu con lúc nhúc đông vui đầy đàn!   

Dich giả Kim Y chú giải: "Chung tư là một loại hoàng trùng mình dài mà xanh, có thể cọ đùi phát lên thành tiếng, mỗi lần sinh được 99 con.”

Đây là tả con GIỚT SÀNH, họ Muỗm Tettigoniidae, tên Anh là long-horned grasshopper hay bush-cricket, bên Bắc Mỹ kêu là Katydid. Giống này mình dài mầu xanh, râu rất dài, khác với cào cào châu chấu mình ngắn mầu nâu râu cụt.Muỗm đực có các cơ quan phát ra âm thanh nằm ở các góc sau của cánh trước. Chúng rất mắn đẻ, do vậy người Trung Hoa lấy chúng làm biểu tượng cho sự sinh sản (fertility).

(Còn Tiếp Phần Hai)