 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Loading
Diễn Đàn Cựu Sinh Viên Quân Y
© 2010
© 2010
Tìm Kiếm Bài Đã Đăng
Bác sĩ Vũ Quí Đài, M.D.,Ph.D.
Mùa thi của thi sĩ Xuân Diệu là khoảng tháng năm dương lịch :
Thơ tôi hơ hớ chưa chồng
Tôi yêu, muốn cưới, mà không thì giờ
Mùa thi sắp tới! - em Thơ,
Cái hôn âu yếm xin chờ năm sau!
(Xuân Diệu)
Mùa cưới (hồng cốm tốt đôi) ở Việt nam có lẽ từ tháng mười ta cho tới gần Tết.
Bệnh cúm ở Mỹ lác đác trong năm lúc nào cũng có, nhưng phần lớn bệnh bắt đầu từ độ Thu sang, tháng chín tháng mười dương lịch và khoảng giữa mùa Đông, tháng giêng tháng hai năm sau thì nở rộ nhiều ca bệnh nhất ,rồi lai rai kéo dài ít tháng trước khi tàn cuộc. Nghĩa là cúm cũng như thi, như cưới, có mùa hẳn hoi. Mùa cúm ở những nước ôn đới Bắc bán cầu cũng tựa như Mỹ; Nam bán cầu "phía dưới" địa cầu thì ngược lại, mùa cúm Thu Đông ở đó là vào thời Xuân Hạ của mình. Còn những nước nhiệt đới như Việt nam thì mùa cúm không rõ rệt.
Các nhà chức trách y tế Mỹ khuyên người dân nên bắt đầu chích ngừa vào tháng 9, đầu mùa, lúc mà thuốc ngừa vừa về tới các trung tâm y tế cũng như các phòng mạch.
Mùa cúm từ cuối năm trước lan qua năm sau, cho nên tên mùa cúm nghe giống như niên khóa của học trò: mùa cúm năm nay gọi là mùa cúm 2010-2011. Vậy mùa cúm năm nay có gì mới lạ?
Điểm đặc biệt đầu tiên, là mùa cúm năm nay tiếp theo trận dịch toàn cầu mùa Xuân 2009 của siêu vi trùng (virus) cúm H1N1 mà báo chí thường gọi là "cúm heo" cho tiện, tuy rằng tên đó không được chính xác .
Đôi giòng lịch sử
Trận dịch toàn cầu lớn nhất lịch sử là dịch cúm gọi là "cúm Tây ban nha" năm 1918, giết hại tới 40 triệu người trên toàn thế giới. Hai trận dịch gần đây nhất, là dịch "cúm chim, cúm gà " (H5N1) năm 1997 và "cúm heo" (H1N1) năm 2009.
Cúm heo gọi theo tên chính thức là cúm H1N1 thì chính xác hơn, vì siêu vi sinh bệnh cúm cho heo có thể là nhiều thứ khác không cứ gì H1N1, hơn nữa H1N1 lại có thể sinh bệnh cúm ở nhiều loài không cứ gì con heo.
Trận dịch cúm H1N1 năm ngoái , trong 6 tháng đầu, ở Mỹ đã có 22 triệu người bị bệnh , 100,000 bệnh nhân nhập viện và gần 4 ngàn người chết. Về bản chất H1N1 khác hẳn với H5N1 . Cúm chim gà H5N1 gây bệnh rất nặng, nhưng lây lan chậm. Cúm heo H1N1 lây lan rất nhanh rất dễ, nhưng bệnh nhẹ hơn. Tử vong do H1N1 ở vào mức 4 phần trăm, còn tử vong do H5N1 khoảng 20- 30 phần trăm.
Thuốc chích ngừa cúm 2010 -2011
Thuốc ngừa cúm mỗi năm phải cập nhật thành phần cho hợp với tình hình dịch tễ và phải tính toán sửa soạn cả gần một năm trước. Vì lẽ đó, vụ dịch toàn cầu "cúm heo" năm ngoái là một cú bất ngờ, mọi người phải hối hả chích thêm môt lần nữa vì thuốc chích năm trước đó không có dự trù H1N1.
Thuốc ngừa cúm năm nay đặc biệt có thêm giòng siêu vi "cúm heo" làm cả thế giới điên đầu hồi năm ngoái, và tổng thống Mỹ Obama phải tuyên bố tình trạng y tế khẩn trương cho toàn quốc.Thuốc ngừa gồm có các giòng siêu vi A/H1N1, A/H3N2 và B là 3 giòng mà người ta dự đoán là có nhiều phần sẽ sinh bệnh trong vòng một năm tới.
Các siêu vi được nuôi trong màng trứng gà lộn, và bị giết chết khi làm thuốc ngừa. Câu này có hai hệ luận quan trọng. Một: vì là nuôi trong trứng gà, nên những người bị dị ứng với trứng không được chích. Hai: vì siêu vi đã bị giết chết rồi, nên không có cách gì mà thuốc chích ngừa cúm chích vào làm cho ta sinh bệnh cúm .
Những ai cần chích , bao giờ chích
Tất cả mọi người lớn bé từ 6 tháng trở lên, đều nên chích ngừa .
Thuốc chích ngừa mỗi năm chich một lần. Những người năm ngoái có chích thêm H1N1, hoặc là có bị "cúm heo" rồi , bây giờ vẫn cần chích thuốc ngừa cúm mùa mới như thường . Người lớn và trẻ em 9- 10 tuổi trở lên chỉ cần chích một mũi. Trẻ nhỏ nữa, bác sĩ có thể quyết định chích thêm mũi thứ hai sau một hai tuần.
Năm nay cũng có thứ thuốc chích đặc biệt liều lượng mạnh cho người già trên 65 tuổi , nhưng nhiều nơi không có sẵn nên vẫn dùng thứ thường. Người già, hệ thống miễn nhiễm có thể yếu, nên nếu dùng thứ liều lượng mạnh thì hay hơn.
Như đã nói trên, chích càng sớm càng tốt ngay đầu mùa cúm. Nhưng nếu lỡ trễ rồi, thì "trễ còn hơn không." Ăn Tết rồi mới sực nhớ ra chưa chích ngừa cúm, thì đi chích vẫn có lợi, vì sau Tết thường là lúc cúm phát dịch nhiều.
Phản ứng với thuôc chích ngừa
Thường là những triệu chứng nhẹ, như nóng sốt, đau ê ẩm mắt ngứa đỏ. Phản ứng trầm trọng rất là hiếm như mệt lả, tái xanh, thường là do dị ứng; phải lo cấp cứu.
Từ năm 1986, có thành lập một chương trình để đền bù cho những người bị thiêt hại vì thuốc ngừa (nói chung, không riêng gì thuốc ngừa cúm). Chương trình có tên là "National Vaccine Injury Compensation Program" gọi tắt là VICP (số điện thoại: 1-800-338-2382; trang web: www.hrsa.gov/vaccinecompensation).
Thuôc xịt ngừa cúm
Có thuốc ngừa xịt vào mũi khỏi chích, thuốc này làm bằng siêu vi cúm còn sống đã bị làm cho yếu đi. Nhưng vì là siêu vi còn sống, dù đã bị yếu đi, nên "cẩn tắc vô ưu" phải có một số hạn chế. Thuốc xịt mũi này chỉ dành cho những người khỏe mạnh từ 2 tới 49 tuổi. Người có thai không được dùng, trẻ em từ 6 tháng đến 2 tuổi không được, người 50 tuổi trở lên cũng không. Trẻ nhỏ dưới 6 tháng thì dĩ nhiên là không được chích mà cũng không được xịt ngừa cúm. Những người có một số bệnh kinh niên cũng không được dùng.
Tìm hiểu thêm siêu vi cúm
Nếu bạn thắc mắc về thành phần thuốc ngừa cúm có những tên như A/H1N1, A/H3N2, B, thì đây là phần đọc thêm.
Siêu vi (virus) nói chung nhỏ hơn vi trùng thường rất nhiều. Vi trùng tương đương với một tế bào đơn giản và có thể tăng trưởng (sinh sôi nẩy nở) ở môi trường bên ngoài. Siêu vi còn thô sơ hơn một tế bào, chỉ có cái lõi mang di truyền và cái bao, phải chui vào tế bào cơ thể người hay loài vật, mới tồn tại và tăng trưởng được.
Siêu vi cúm có 3 loại A, B và C. Thường gây dịch là A và B.
Những chữ H và N, là chữ tắt của Hemagglutinin và Neuraminidase ở phần ngoài cái bao. H giúp cho con siêu vi xâm nhập tế bào; N giúp cho mớ siêu vi đã lợi dụng bên trong tế bào mà tăng trưởng nay có thể bung ra khỏi tế bào mà lan truyền ra ngoài để xâm nhập thêm tế bào khác. Có nhiều thứ H, có nhiều thứ N, và người ta đặt tên là H1, H2, H3... N1, N2 ,N3....
Vậy thí dụ như khi đọc thấy cái tên A/H5N1, thì biết đây là siêu vi cúm loại A mà H của nó là H5 và N của nó là N5 .
(Bài y học phổ thông này đã đăng báo tại San José)
Mùa thi của thi sĩ Xuân Diệu là khoảng tháng năm dương lịch :
Thơ tôi hơ hớ chưa chồng
Tôi yêu, muốn cưới, mà không thì giờ
Mùa thi sắp tới! - em Thơ,
Cái hôn âu yếm xin chờ năm sau!
(Xuân Diệu)
Mùa cưới (hồng cốm tốt đôi) ở Việt nam có lẽ từ tháng mười ta cho tới gần Tết.
Bệnh cúm ở Mỹ lác đác trong năm lúc nào cũng có, nhưng phần lớn bệnh bắt đầu từ độ Thu sang, tháng chín tháng mười dương lịch và khoảng giữa mùa Đông, tháng giêng tháng hai năm sau thì nở rộ nhiều ca bệnh nhất ,rồi lai rai kéo dài ít tháng trước khi tàn cuộc. Nghĩa là cúm cũng như thi, như cưới, có mùa hẳn hoi. Mùa cúm ở những nước ôn đới Bắc bán cầu cũng tựa như Mỹ; Nam bán cầu "phía dưới" địa cầu thì ngược lại, mùa cúm Thu Đông ở đó là vào thời Xuân Hạ của mình. Còn những nước nhiệt đới như Việt nam thì mùa cúm không rõ rệt.
Các nhà chức trách y tế Mỹ khuyên người dân nên bắt đầu chích ngừa vào tháng 9, đầu mùa, lúc mà thuốc ngừa vừa về tới các trung tâm y tế cũng như các phòng mạch.
Mùa cúm từ cuối năm trước lan qua năm sau, cho nên tên mùa cúm nghe giống như niên khóa của học trò: mùa cúm năm nay gọi là mùa cúm 2010-2011. Vậy mùa cúm năm nay có gì mới lạ?
Điểm đặc biệt đầu tiên, là mùa cúm năm nay tiếp theo trận dịch toàn cầu mùa Xuân 2009 của siêu vi trùng (virus) cúm H1N1 mà báo chí thường gọi là "cúm heo" cho tiện, tuy rằng tên đó không được chính xác .
Đôi giòng lịch sử
Trận dịch toàn cầu lớn nhất lịch sử là dịch cúm gọi là "cúm Tây ban nha" năm 1918, giết hại tới 40 triệu người trên toàn thế giới. Hai trận dịch gần đây nhất, là dịch "cúm chim, cúm gà " (H5N1) năm 1997 và "cúm heo" (H1N1) năm 2009.
Cúm heo gọi theo tên chính thức là cúm H1N1 thì chính xác hơn, vì siêu vi sinh bệnh cúm cho heo có thể là nhiều thứ khác không cứ gì H1N1, hơn nữa H1N1 lại có thể sinh bệnh cúm ở nhiều loài không cứ gì con heo.
Trận dịch cúm H1N1 năm ngoái , trong 6 tháng đầu, ở Mỹ đã có 22 triệu người bị bệnh , 100,000 bệnh nhân nhập viện và gần 4 ngàn người chết. Về bản chất H1N1 khác hẳn với H5N1 . Cúm chim gà H5N1 gây bệnh rất nặng, nhưng lây lan chậm. Cúm heo H1N1 lây lan rất nhanh rất dễ, nhưng bệnh nhẹ hơn. Tử vong do H1N1 ở vào mức 4 phần trăm, còn tử vong do H5N1 khoảng 20- 30 phần trăm.
Thuốc chích ngừa cúm 2010 -2011
Thuốc ngừa cúm mỗi năm phải cập nhật thành phần cho hợp với tình hình dịch tễ và phải tính toán sửa soạn cả gần một năm trước. Vì lẽ đó, vụ dịch toàn cầu "cúm heo" năm ngoái là một cú bất ngờ, mọi người phải hối hả chích thêm môt lần nữa vì thuốc chích năm trước đó không có dự trù H1N1.
Thuốc ngừa cúm năm nay đặc biệt có thêm giòng siêu vi "cúm heo" làm cả thế giới điên đầu hồi năm ngoái, và tổng thống Mỹ Obama phải tuyên bố tình trạng y tế khẩn trương cho toàn quốc.Thuốc ngừa gồm có các giòng siêu vi A/H1N1, A/H3N2 và B là 3 giòng mà người ta dự đoán là có nhiều phần sẽ sinh bệnh trong vòng một năm tới.
Các siêu vi được nuôi trong màng trứng gà lộn, và bị giết chết khi làm thuốc ngừa. Câu này có hai hệ luận quan trọng. Một: vì là nuôi trong trứng gà, nên những người bị dị ứng với trứng không được chích. Hai: vì siêu vi đã bị giết chết rồi, nên không có cách gì mà thuốc chích ngừa cúm chích vào làm cho ta sinh bệnh cúm .
Những ai cần chích , bao giờ chích
Tất cả mọi người lớn bé từ 6 tháng trở lên, đều nên chích ngừa .
Thuốc chích ngừa mỗi năm chich một lần. Những người năm ngoái có chích thêm H1N1, hoặc là có bị "cúm heo" rồi , bây giờ vẫn cần chích thuốc ngừa cúm mùa mới như thường . Người lớn và trẻ em 9- 10 tuổi trở lên chỉ cần chích một mũi. Trẻ nhỏ nữa, bác sĩ có thể quyết định chích thêm mũi thứ hai sau một hai tuần.
Năm nay cũng có thứ thuốc chích đặc biệt liều lượng mạnh cho người già trên 65 tuổi , nhưng nhiều nơi không có sẵn nên vẫn dùng thứ thường. Người già, hệ thống miễn nhiễm có thể yếu, nên nếu dùng thứ liều lượng mạnh thì hay hơn.
Như đã nói trên, chích càng sớm càng tốt ngay đầu mùa cúm. Nhưng nếu lỡ trễ rồi, thì "trễ còn hơn không." Ăn Tết rồi mới sực nhớ ra chưa chích ngừa cúm, thì đi chích vẫn có lợi, vì sau Tết thường là lúc cúm phát dịch nhiều.
Phản ứng với thuôc chích ngừa
Thường là những triệu chứng nhẹ, như nóng sốt, đau ê ẩm mắt ngứa đỏ. Phản ứng trầm trọng rất là hiếm như mệt lả, tái xanh, thường là do dị ứng; phải lo cấp cứu.
Từ năm 1986, có thành lập một chương trình để đền bù cho những người bị thiêt hại vì thuốc ngừa (nói chung, không riêng gì thuốc ngừa cúm). Chương trình có tên là "National Vaccine Injury Compensation Program" gọi tắt là VICP (số điện thoại: 1-800-338-2382; trang web: www.hrsa.gov/vaccinecompensation).
Thuôc xịt ngừa cúm
Có thuốc ngừa xịt vào mũi khỏi chích, thuốc này làm bằng siêu vi cúm còn sống đã bị làm cho yếu đi. Nhưng vì là siêu vi còn sống, dù đã bị yếu đi, nên "cẩn tắc vô ưu" phải có một số hạn chế. Thuốc xịt mũi này chỉ dành cho những người khỏe mạnh từ 2 tới 49 tuổi. Người có thai không được dùng, trẻ em từ 6 tháng đến 2 tuổi không được, người 50 tuổi trở lên cũng không. Trẻ nhỏ dưới 6 tháng thì dĩ nhiên là không được chích mà cũng không được xịt ngừa cúm. Những người có một số bệnh kinh niên cũng không được dùng.
Tìm hiểu thêm siêu vi cúm
Nếu bạn thắc mắc về thành phần thuốc ngừa cúm có những tên như A/H1N1, A/H3N2, B, thì đây là phần đọc thêm.
Siêu vi (virus) nói chung nhỏ hơn vi trùng thường rất nhiều. Vi trùng tương đương với một tế bào đơn giản và có thể tăng trưởng (sinh sôi nẩy nở) ở môi trường bên ngoài. Siêu vi còn thô sơ hơn một tế bào, chỉ có cái lõi mang di truyền và cái bao, phải chui vào tế bào cơ thể người hay loài vật, mới tồn tại và tăng trưởng được.
Siêu vi cúm có 3 loại A, B và C. Thường gây dịch là A và B.
Những chữ H và N, là chữ tắt của Hemagglutinin và Neuraminidase ở phần ngoài cái bao. H giúp cho con siêu vi xâm nhập tế bào; N giúp cho mớ siêu vi đã lợi dụng bên trong tế bào mà tăng trưởng nay có thể bung ra khỏi tế bào mà lan truyền ra ngoài để xâm nhập thêm tế bào khác. Có nhiều thứ H, có nhiều thứ N, và người ta đặt tên là H1, H2, H3... N1, N2 ,N3....
Vậy thí dụ như khi đọc thấy cái tên A/H5N1, thì biết đây là siêu vi cúm loại A mà H của nó là H5 và N của nó là N5 .
(Bài y học phổ thông này đã đăng báo tại San José)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
